Is samen beslissen alleen voorbehouden aan een selecte groep? Onderzoek en praktijk laten zien dat veel patiënten, ongeacht opleidingsniveau of sociaaleconomische achtergrond, actief betrokken willen worden bij beslissingen over hun zorg — mits zij goed worden geïnformeerd en ondersteund.

Een veel geciteerd overzicht van Cochrane (Stacey et al., 2017) laat zien dat keuzehulpen een effectief hulpmiddel zijn om patiënten te betrekken bij het besluitvormingsproces.¹ Dit geldt ook voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, een groep die ruim een derde van de Nederlandse bevolking beslaat. Légaré et al. (2018) benadrukken dat samen beslissen geen privilege is van hoogopgeleide patiënten, maar een fundamenteel recht en een breed gedragen wens.²

Tegelijkertijd blijkt dat veel patiënten moeite hebben met het vinden, begrijpen en toepassen van medische informatie. Zonder passende ondersteuning kan dit leiden tot onzekerheid, afhankelijke keuzes of zelfs het uitstellen van beslissingen. Uit onderzoek van Nivel blijkt dat ouderen met beperkte gezondheidsvaardigheden minder onzeker zijn over behandelkeuzes wanneer zij actief en in begrijpelijke taal worden betrokken.³ Ook Pharos rapporteert dat patiënten met lage gezondheidsvaardigheden vaak wél willen meebeslissen, maar worstelen met het verwoorden van hun voorkeuren.⁴

Keuzehulpen als ondersteunend hulpmiddel

Keuzehulpen kunnen in dit kader functioneren als brug tussen patiënt en zorgverlener. Wanneer deze hulpmiddelen begrijpelijk zijn opgebouwd — bijvoorbeeld in B1-taalniveau en met visuele ondersteuning — dragen ze bij aan betere voorbereiding en een inhoudelijker gesprek in de spreekkamer. Ook een beknopt overzicht met diagnose, behandelopties en mogelijke gevolgen kan helpen om het gesprek gestructureerd en duidelijk te voeren.

Zorgverleners zien dit terug in de praktijk. Zo geeft longarts Laura Vermeer (CWZ) aan: “Als dokters denken we soms ‘dat is wel overgekomen bij de patiënt’, maar dat is niet altijd zo. De keuzehulp helpt in het geven van duidelijkheid.”

Internist-oncoloog Miriam Koopman (UMC Utrecht) merkt op: “Mijn patiënten vertellen me dat ze het fijn vinden om alle opties naast elkaar te zien. Zo kunnen ze kiezen voor de behandeling die het beste in hun leven past.” en vult aan dat deze transparantie over de mogelijke behandeling patiënten juist rust en vertrouwen geeft.

Nefroloog René van den Dorpel (Maasstad Ziekenhuis) ervaart dat keuzehulpen helpen om patiënten bewuster te betrekken: “Als patiënten beter kunnen aangeven wat voor hen belangrijk is en je als behandelaar beter inzicht hebt in de mens achter de patiënt, heeft dat heel veel meerwaarde.”

Thuis nadenken, beter voorbereid terugkomen

Een belangrijke kracht van keuzehulpen is dat patiënten thuis, in hun eigen tempo, de informatie kunnen herlezen en bespreken met naasten. Dit zorgt vaak voor een verdiepend vervolgconsult, waarin patiënten niet alleen beter voorbereid zijn, maar ook gerichtere vragen stellen of voorkeuren uitspreken die eerder niet aan bod kwamen.

Door deze 'time-out' krijgt de patiënt de tijd en ruimte om bewust te kiezen. Deze keuze kan ook anders uitpakken dan wat zorgverleners vanuit hun perspectief als beste optie zien. "De keuze van patiënten kan in de praktijk ook weleens anders zijn dan het voorstel van de arts. Zolang die patiënt een weloverwogen keuze maakt, geeft dat mij als arts alleen maar voldoening. Het gaat er tenslotte niet om wat ik wil, maar dat ik mee beweeg en de juiste informatie kan geven, zodat die patiënt het gevoel heeft: met alle informatie die ik nu heb, is dit wat bij mij past." aldus Koopman.

Ook uroloog Eelco Collette (Bravis Ziekenhuis) heeft deze ervaring: “Je hoort in het tweede gesprek patiënten wel eens dingen zeggen die ik eerder nog helemaal niet heb genoemd. Dan weet je dat ze goed geïnformeerd zijn en dat is voor mij belangrijk.”

Samen beslissen vergt passende ondersteuning

De conclusie uit zowel onderzoek als praktijk is duidelijk: samen beslissen is haalbaar voor iedereen, mits de randvoorwaarden goed zijn ingevuld. Heldere communicatie, visuele ondersteuning en begrijpelijke hulpmiddelen maken het proces toegankelijker. Daarmee is samen beslissen geen ideaal voor een kleine groep ‘mondige’ patiënten, maar een realistische en wenselijke werkwijze voor de hele zorgpraktijk.

Hoe bent u betrokken geraakt bij de ontwikkeling van de BPH-keuzehulp?

Romy Lamers: “Mijn betrokkenheid begon tijdens mijn promotieonderzoek naar het effect van keuzehulpen op de besluitvorming van patiënten met BPH. Ik zag hoe belangrijk het is dat patiënten goed geïnformeerd zijn om een keuze te maken die past bij hun situatie.

Op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU) ontwikkelden we met collega’s de BPH keuzehulp, afgestemd op de behoeften van patiënten en zorgverleners. ZorgKeuzeLab was hierbij betrokken als ontwikkel- en implementatiepartner. De medische inhoud is gebaseerd op Nederlandse en Europese richtlijnen.”

Hoe gebruikt u de keuzehulp nu in uw dagelijkse praktijk?

“Ik zet de keuzehulp dagelijks in. Zodra er meerdere behandelopties zijn, reik ik de keuzehulp uit. Vaak gebeurt dit tussen twee consulten in, zodat patiënten thuis rustig de informatie kunnen doornemen. Hierdoor zijn ze beter voorbereid en verloopt het vervolgconsult efficiënter en persoonlijker.

Soms geef ik de keuzehulp pas later mee. Hierbij informeren we patiënten op voorhand over de verschillende keuzes. Vervolgens bellen patiënten zelf terug om hun keuze door te geven. Dit bespaart tijd zonder concessies aan de kwaliteit van zorg.”

Wat zijn de belangrijkste voordelen voor patiënten?

“Patiënten komen beter voorbereid naar het gesprek. Ze stellen gerichte vragen en denken actief mee, wat leidt tot effectievere gesprekken. Ik merk dat veel van mijn patiënten een goed beeld hebben van de verschillende behandelmogelijkheden. Ze voelen zich zekerder over hun afwegingen en hun keuze. Dit vergroot hun gevoel van controle en autonomie.

In de keuzehulp lezen ze over mogelijke behandelingen, ook die niet in elk ziekenhuis worden aangeboden. De keuzehulp kan er dus ook voor zorgen dat er minder praktijkvariatie is.”

Wat zijn ervaringen van jullie patiënten?

“Veel van mijn patiënten geven aan erg tevreden te zijn met de manier waarop de informatie is gepresenteerd. Ze begrijpen beter wat de verschillende behandelingen betekenen. Hierdoor voelen ze zich goed voorbereid op het gesprek waarin we samen de keuze maken.”

Heeft de keuzehulp bijgedragen aan de implementatie van samen beslissen in uw praktijk?

“De keuzehulp heeft een belangrijke rol gespeeld in het realiseren van samen beslissen. De keuzehulp maakt de patiënt een volwaardige gesprekspartner. Door hen vooraf goed te informeren, verschuift de focus in het consult van uitleg geven naar samen afwegen. Het keuzeproces wordt veel meer een samenwerking, waarbij ik als zorgverlener niet alleen mijn medische expertise deel, maar ook mijn patiënt help de juiste keuze te maken op basis van hun eigen voorkeuren en waarden.”

Welke uitdagingen kwam u tegen tijdens de implementatie van de keuzehulp?

“De grootste uitdaging was om de keuzehulp op een efficiënte manier te integreren in het zorgproces. Aanvankelijk was er wat weerstand, vooral door onbekendheid met de tool. Maar door goede uitleg en training binnen het team verdween die snel. Nu wordt de keuzehulp veel ingezet.

Een ander belangrijk punt is de continue evaluatie van de keuzehulp, zodat deze up-to-date blijft. Bij updates van guidelines passen we de keuzehulp hierop aan. Ook nemen we feedback van patiënten en zorgverleners mee. Zo blijven we de keuzehulp verbeteren.

Heeft u tips voor zorgverleners die de keuzehulp willen implementeren?

“Mijn advies zou zijn om de keuzehulp te omarmen als een waardevol instrument voor patiëntgerichte zorg. Het is belangrijk dat zorgverleners zich niet alleen verdiepen in de tool, maar ook in de filosofie achter samen beslissen. Het vraagt om een verschuiving in hoe we naar besluitvorming kijken: niet langer eenzijdig, maar samen met de patiënt. Zorg ervoor dat je de keuzehulp goed implementeert in je zorgproces en wees bereid om te investeren in training en feedback. Dit zijn de sleutels voor succes.”

Wat denkt u dat de toekomst van keuzehulpen in de zorg zal zijn?

“Ik zie keuzehulpen als een belangrijk onderdeel van de toekomst van de zorg, omdat ze ons in staat stellen om zorg echt gepersonaliseerd te maken. Patiënten zullen steeds meer centraal staan in hun zorgproces, en keuzehulpen kunnen ons helpen om hen daarbij te ondersteunen. De BPH-keuzehulp is hier een mooi voorbeeld van. We staan pas aan het begin van het benutten van de potentie van digitale tools in de zorg, en ik verwacht dat ze alleen maar belangrijker zullen worden in de komende jaren.”

Voor wie is deze keuzehulp?

De BPH keuzehulp is voor mannen met LUTS / BPH klachten. De keuzehulp ondersteunt bij de keuzes:

• Afwachten of starten met medicatie
• Veranderen/doorgaan met medicatie of een operatie

Aan de slag met samen beslissen!

Ben je als uroloog of verpleegkundige geïnspireerd geraakt, en wil je de meerwaarde van deze keuzehulp zelf ervaren? Bij alle teams is het gebruik van de keuzehulp binnen 3 tot 6 maanden routine geworden.

Met onze aanpak en implementatiepakket maken we het ook jouw team zo makkelijk mogelijk! Neem contact op met Ellen Parent, of vraag een proefpakket aan.

Ellen Parent, Projectleider ZorgKeuzeLab: ellen@zorgkeuzelab.nl

De natuurlijke reflex: meteen doorpakken

Veel medisch specialisten zijn gewend om snel en doortastend te handelen. Niemand wil zijn of haar patiënten onnodig lang in onzekerheid laten. Ook tijdsdruk, volle spreekuren en de wens om overzicht te houden, spelen mee. Een time-out voelt dan soms als (onnodige) vertraging. Daarnaast zijn er begrijpelijke zorgen: wat als de patiënt in de tussentijd afhaakt? Wat als hij of zij juist méér onzeker wordt van het nadenken? Of de verkeerde informatie opzoekt op internet? Deze bezorgdheden zijn invoelbaar, maar niet altijd terecht.

Een time-out is geen uitstel, maar een investering

Onderzoek toont aan dat patiënten die tijd krijgen om na te denken en gebruikmaken van keuzehulpen, bewuster kiezen. Ze voelen zich serieus genomen, zijn beter geïnformeerd en ervaren meer regie in hun zorgtraject. Dit heeft niet alleen een positief effect op de therapietrouw en de kwaliteit van leven, maar kan ook bijdragen aan lagere zorgkosten op de lange termijn.¹

Keuzehulpen helpen patiënten om hun opties beter te begrijpen, realistischere verwachtingen te vormen en keuzes te maken die passen bij hun persoonlijke waarden. In verschillende studies is aangetoond dat een kort moment van reflectie tussen de informatieverstrekking en de uiteindelijke besluitvorming, het keuzeproces ten goede komt. Patiënten waarderen dit 'pauze'-moment en ervaren achteraf minder spijt van hun keuze. Ook in de oncologische zorg is gebleken dat 'family time-outs' – waarin patiënt en naasten samen afwegingen op een rij zetten, zonder de arts erbij – leiden tot keuzes die beter afgestemd zijn op de persoonlijke situatie.²

De rol van de keuzehulp

Een keuzehulp ondersteunt deze tussenfase. Het is geen vervanging van het gesprek, maar een waardevolle aanvulling. De patiënt krijgt – thuis of samen met een naaste – overzicht van de opties, uitleg in begrijpelijke taal, en ruimte om persoonlijke voorkeuren te verkennen. Zo wordt de time-out geen lege stilte, maar een fase van voorbereiding. En het mooie is: veel medisch specialisten merken dat het vervolgconsult juist efficiënter en effectiever verloopt. Omdat de basis al is gelegd, kan het gesprek echt gaan over wat ertoe doet.

Samen beslissen kost soms één gesprek extra – maar levert veel op

Een time-out kan betekenen dat er een extra afspraak nodig is, maar dit is geen tijdverlies. Uit onderzoek blijkt dat patiënten slechts 20 tot 60% van de informatie uit het eerste gesprek onthouden, zeker wanneer de boodschap emotioneel beladen is.³ En de helft van de rest wordt verkeerd herinnerd.⁵ Een extra consult of time-out draagt bij aan weloverwogen beslissingen die beter passen bij de voorkeuren van de patiënt.

Door ruimte te geven voor reflectie en het gesprek later voort te zetten, worden consulten effectiever. Het eerste gesprek kan korter en gerichter zijn, omdat er minder tijd nodig is om de patiënt te informeren over de verschillende opties. De patiënt heeft tijd om alles te laten bezinken, vragen te formuleren en eventueel met naasten te overleggen. Het vervolgconsult is daardoor concreter, efficiënter en levert keuzes die rust en duidelijkheid brengen. In plaats van herhaalconsulten vanwege twijfel of onduidelijkheid achteraf, kom je tot keuzes die rust en duidelijkheid bieden. Juist in een zorgsysteem onder druk is dit een investering in zowel kwaliteit als capaciteit.⁶

Een andere mindset

Het vraagt soms om net een andere manier van denken. Niet: “Ik weet wat medisch het beste is, laten we snel kiezen.” Maar: “Wat is voor jou belangrijk? Laten we samen kijken wat het beste past bij jouw leven.” Juist als de druk hoog is, lijkt het nemen van een time-out een luxe. Maar in werkelijkheid is het een voorwaarde voor passende zorg.

Samen beslissen draait namelijk niet alleen om medische keuzes, maar ook om de persoon achter die keuze. Het gaat over wat belangrijk is voor hun leven en welke impact de beslissing heeft op hun toekomst. Laten we die ruimte voor reflectie blijven geven, ook als het ongemakkelijk voelt. Juist op die momenten ontstaan de keuzes die echt betekenisvol zijn.

Referenties

1. Stacey, D., et al. (2014). "Decision aids for people facing health treatment or screening decisions." Cochrane Database of Systematic Reviews.
2. Kehl, K. A., et al. (2015). "Shared decision making in oncology: a review of the evidence." JAMA Oncology.
3. Kessels, R. P. C. (2012). "Patients' memory for medical information." Journal of the Royal Society of Medicine, 105(4), 139-143.
4. Zill, J. M., et al. (2020). "Recall and understanding of medical information in patients with metastatic breast cancer: The role of decision aids." Patient Education and Counseling, 103(5), 992-999.
5. Kessels, R. P. C. (2012). "Patients' memory for medical information." Journal of the Royal Society of Medicine, 105(4), 139-143.
6. Hikos (2021). "Meer onthouden in de spreekkamer: hoe zorg je dat je patiënt informatie beter onthoudt." HIKOS.

Waarom een Parkinson leefstijl keuzehulp?

Of je met regelmatig bewegen, gezonde voeding, goed slapen, ontspanning of sociale activiteiten aan de slag wilt, en welke aanpak daarvoor het meest passend is, verschilt per persoon. De keuzehulp informeert je over wat een gezonde leefstijl jou kan opleveren, en wat daarbij belangrijk is. Vervolgens helpt het je om na te denken over wat je wilt aanpassen aan je leefstijl, hoe je dat wilt doen en of je daarbij hulp nodig hebt. Zo helpt de keuzehulp mensen met parkinson(isme) om te kiezen waar zij mee aan de slag willen gaan en te helpen een gezonde leefstijl vol te houden.

Voor wie is de Parkinson leefstijl keuzehulp?

De keuzehulp ondersteunt mensen met parkinson(isme) in de vroege en midden fase van de ziekte, die graag willen weten wat een gezonde leefstijl betekent en aan de slag willen met het veranderen van hun leefstijl.

Hoe werkt het?

De parkinson verpleegkundige of verpleegkundig specialist nodigt mensen met parkinson uit om de keuzehulp te gebruiken. Zo weet je zeker dat er een moment is om samen vragen te bespreken en een persoonlijk plan te maken voor leefstijl-verandering.

Keuzehulp in gebruik bij 3 zorginstellingen

Een jaar na de lancering van de keuzehulp zijn inmiddels 3 zorginstellingen gestart met implementatie van de keuzehulp: Bravis ziekenhuis, Jeroen Bosch Ziekenhuis en Punt voor Parkinson Twente. De ervaringen van patiënten en verpleegkundigen zijn heel positief. Beiden geven aan dat het prettig is om alle betrouwbare informatie over leefstijl overzichtelijk op één plek te hebben. Het helpt patiënten om na te denken wat zij willen dat er verbetert. Ook biedt het praktische handvatten om hier zelf mee aan de slag te gaan of gericht hulp te vragen.

Doet jouw zorginstelling nog niet mee, maar wil je wel graag aan de slag met de keuzehulp? Dan is deze ook publiek toegankelijk. Zie het kader onderin voor meer informatie.

Betrouwbare informatie op 1 plek

Neurologen en verpleegkundigen krijgen vaak de vraag van mensen met parkinson: ‘Wat kan ik zelf doen?’. Zij vinden het heel fijn dat zij deze mensen nu de Leefstijl keuzehulp kunnen aanbieden. Dit geeft mensen met parkinson de regie om zelf aan de slag te gaan. Zo zet de keuzehulp aan tot nadenken over gewoontes en doelen. Als zorgverlener kun je nu alle betrouwbare informatie op een presenteerblaadje aanreiken en er in het volgende gesprek makkelijk op terugkomen.

Een patiënte die enkele jaren geleden de diagnose parkinson kreeg, kreeg onlangs de keuzehulp uitgereikt van haar parkinsonverpleegkundige in het Bravis zekenhuis. Zij ziet hier heel veel meerwaarde in, voor zichzelf én haar lotgenoten: “Het is mooi dat er zoveel duidelijke informatie op één plek is. Toen ik de diagnose kreeg was de keuzehulp er nog niet. Je krijgt dan veel informatie en is het een warboel in je hoofd. Ik heb veel zelf moeten opzoeken. Als ik de keuzehulp aan het begin van mijn diagnose had gekregen, had dat mij geholpen. Dan had ik meteen de goede informatie en tips over wat je kunt doen. Want daar denk je toch over na: wat kan ik doen, wat kan er beter?”

Michelle van der Laars, parkinsonverpleegkundige in het Bravis ziekenhuis: “De keuzehulp geeft parkinson patiënten betrouwbare informatie die ze nodig hebben over leefstijl. Alle leefstijldomeinen komen aan bod en de informatie is geclusterd per domein. Dat is heel fijn. Sommige patiënten gaan anders zelf zoeken en komen dan ook op sites die niet betrouwbaar zijn. De keuzehulp neemt ook vragen van patiënten weg. Deze hoeven ze dan niet meer met ons te bespreken.”

Eigen regie in leefstijlverandering

Ook horen we terug dat de keuzehulp concrete handvaten en tips geeft zodat mensen met parkinson in een eerste vervolggesprek al kunnen aangeven wat hun doelen om te veranderen zijn. Sommigen hebben al zelfstandig een plan opgesteld, anderen kunnen duidelijker aangeven waar ze graag hulp bij willen krijgen.

Een patiënte gaf ook aan: “In de keuzehulp neemt je puntsgewijs de leefstijldomeinen door. Zo wordt duidelijker of je iets aan je leefstijl wilt veranderen en wat dan. Ik ben aan de slag gegaan met mijn voeding. Voor mijn afspraak met de verpleegkundige heb ik nog eens mijn doelen in de keuzehulp nagekeken, of die nog hetzelfde waren. Het doel van mijn voeding had ik behaald. Maar over drie jaar heb ik misschien andere doelen.”

Michelle: “De keuzehulp helpt mensen om zelf na te gaan welke leefstijlverandering zij willen en of zij hier hulp bij willen. Samen kunnen we dan kijken welke hulp nodig is. Zo kwam ik er laatst met een patiënt op uit dat hulp van een ergotherapeut nodig was en kon ik de verwijzing regelen. Een andere patiënt hebben we kunnen helpen met slaapadvies vanuit ons Slaapcentrum. Er zijn ook mensen die het fijn vinden om de informatie te lezen, maar concluderen dat ze voor nu tevreden zijn met hun leefstijl.”